Mới đây, khi tổ chức một triển lãm nghệ thuật sắp đặt do AI tạo ra từ bộ sưu tập của chính bảo tàng, người ta đã treo một phiên bản AI của bức tranh “Cô gái đeo bông tai ngọc trai” của họa sĩ Vermeer khi không mượn được bức tranh gốc cho buổi triển lãm. Đây là một ví dụ cho thấy những tác phẩm tạo ra từ AI có thể đảm bảo được yêu cầu cao về mặt chất lượng.
Khả năng tạo văn bản của AI tạo sinh có lẽ còn nổi bật hơn, khi chúng có thể viết tiểu luận, sáng tác thơ, tóm tắt tác phẩm, đồng thời có khả năng bắt chước văn phong và hình thức trình bày một cách lão luyện.
Nghe có vẻ những AI này đã tạo ra các tác phẩm đó từ trong hư vô, nhưng trên thực tế không phải vậy. Các nền tảng AI tạo sinh được đào tạo dựa trên hàng tỷ dữ liệu và thông số từ các kho lưu trữ hình ảnh và văn bản khổng lồ. Các nền tảng AI tạo sinh sử dụng lượng thông tin này để tạo ra các quy tắc, xu hướng và sau đó đưa ra đánh giá và dự đoán khi phản hồi những câu hỏi, yêu cầu (prompt).
Quá trình này có thể đi kèm với rủi ro vi phạm quyền sở hữu trí tuệ và đặt ra nhiều câu hỏi về mặt pháp lý cần phải giải quyết. Ví dụ: những quy định về bản quyền, bằng sáng chế, vi phạm nhãn hiệu có thể áp dụng cho các tác phẩm tạo ra từ AI hay không? Ai là người sở hữu nội dung mà các nền tảng AI tạo sinh tạo ra cho doanh nghiệp hoặc khách hàng của doanh nghiệp?
Trước khi tận dụng những lợi ích từ AI tạo sinh, các doanh nghiệp cần hiểu được những rủi ro phát sinh và cách tự bảo vệ mình.
AI tạo sinh trong bối cảnh pháp lý hiện nay
Mặc dù AI tạo sinh mới xuất hiện trên thị trường, nhưng pháp luật điều chỉnh chúng lại là hệ thống văn bản luật cũ. Điều này đã đặt ra nhiều băn khoăn về quyền sở hữu, hướng giải quyết những nội dung không được cấp phép trong đào tạo dữ liệu và liệu người dùng có thể sử dụng các tác phẩm mà AI tạo sinh tạo ra từ những tác phẩm đã đăng ký bản quyền, các nhãn hiệu của những người sáng tạo khác mà không có tên và sự cho phép của họ hay không.
Vì vậy, gần đây, nhiều vụ kiện tụng liên quan đến AI đã xảy ra. Cuối năm 2022, ba họa sĩ đã kiện Stability AI và nhiều nền tảng AI tương tự, với cáo buộc rằng những AI này đã sử dụng tác phẩm gốc của các nghệ sĩ này để đào tạo cho AI phong cách của họ trong khi chưa hề được cấp phép sử dụng.
Người dùng đã sử dụng những AI này để tạo ra các tác phẩm không có quá nhiều biến đổi so với tác phẩm gốc, tạo ra những tác phẩm phái sinh trái phép. Trong trường hợp tòa án xác định được rằng những tác phẩm của AI là trái phép và phái sinh, những nền tảng này có thể sẽ phải chịu những hình phạt nặng nề. Đầu năm 2023, Getty Image cũng đã đệ đơn kiện nền tảng Stable Diffusion với lí do tương tự.
Những vụ kiện này đã buộc hệ thống pháp luật phải làm rõ phạm vi của “tác phẩm phái sinh” trong luật pháp sở hữu trí tuệ. Tùy thuộc vào từng khu vực tài phán, mỗi tòa án sẽ đưa ra những giới hạn và định nghĩa khác nhau đối với thuật ngữ này.
Điều này có khả năng sẽ xoay quanh việc giải thích "học thuyết sử dụng hợp lý" (fair use doctrine), cho phép người dùng có thể sử dụng các tác phẩm đã được bảo hộ bản quyền mà không cần sự cho phép của chủ sở hữu.
Theo đó, học thuyết sử dụng hợp lý được áp dụng “đối với các mục đích như phê phán (bao gồm cả châm biếm), bình luận, đưa tin, giảng dạy (bao gồm việc tạo ra nhiều bản sao để phục vụ trong lớp học) hoặc nghiên cứu”.
Đây không phải là lần đầu tiên công nghệ và luật bản quyền xung đột với nhau. Năm 2015, Google đã tự bảo vệ thành công trước một vụ kiện bằng cách lập luận rằng việc trích xuất những đoạn ngắn từ những cuốn sách như một công cụ tìm kiếm là một hành động sử dụng hợp lý thay vì là một hành vi vi phạm quyền sở hữu trí tuệ của cuốn sách đó. Cho đến nay, quyết định này vẫn là một tiền lệ đối với hoạt động sử dụng AI để tạo ra các tác phẩm mới.
Ngoài ra, những trường hợp phi công nghệ khác cũng có thể định hình cách xử lý các sản phẩm của AI tạo sinh. Nhiếp ảnh gia Lynn Goldsmith đã kiện công ty Andy Warhol Foundation lên Tòa án tối cao Hoa Kỳ về bản quyền bức ảnh mà bà chụp chân dung ca sĩ Prince vào năm 1981.
Ba năm sau, tờ Vanity Fair đã mua bản quyền bức ảnh của Goldsmith, sau đó ký hợp đồng với họa sĩ Andy Warhol vẽ lại tranh từ bức ảnh này với những màu sắc khác biệt nhằm minh họa cho một bài báo sắp đăng. Bức tranh này của Andy Warhol sau đó được cấp phép bản quyền với số tiền rất lớn, tuy nhiên Goldsmith lại không nhận được chút tiền bản quyền nào từ các tác phẩm này.
Vụ kiện này đã gây ra những tranh cãi giữa tòa án sơ thẩm và phúc thẩm của Hoa Kỳ trong việc tác phẩm phái sinh (bức tranh của Andy Warhol) đã biến đổi nhiều so với tác phẩm gốc (bức ảnh của Goldsmith) hay chưa và ý nghĩa của tác phẩm phái sinh có khác biệt so với tác phẩm gốc hay không.
Theo đó, vụ kiện này có thể khiến cho Hoa Kỳ phải sửa đổi lại luật bản quyền để xác định rằng đâu là điều kiện để đánh giá rằng một tác phẩm nghệ thuật sẽ “biến đổi” một cách rõ rệt so với tác phẩm ban đầu và liệu tòa án có thể đánh giá được rằng ý nghĩa của tác phẩm phái sinh biến đối như thế này so với tác phẩm gốc hay không?
Nếu tòa án nhận thấy rằng những tác phẩm của Warhol không được sử dụng hợp lý, Goldsmith sẽ thắng kiện, và điều đó đồng nghĩa với việc những nền tảng, doanh nghiệp sử dụng AI để tạo ra những tác phẩm phái sinh mới không đủ “biến đổi” so với tác phẩm gốc và không được sử dụng hợp lý sẽ gặp rắc rối lớn.
Những vấn đề này đặt ra hàng loạt thách thức đối với các công ty sử dụng AI tạo sinh. Trong đó, doanh nghiệp có thể sẽ phải chịu những rủi ro với hành vi vi phạm trực tiếp hoặc vô ý khi họ ký kết những hợp đồng, trong đó các nhà cung cấp không nói rõ về việc AI tạo sinh sử dụng loại dữ liệu được cấp phép hay chưa hoặc che giấu việc sử dụng AI tạo sinh.
Trong trường hợp người dùng doanh nghiệp đã biết AI được đào tạo bằng những dữ liệu chưa được cấp phép, tuy nhiên vẫn sử dụng những tác phẩm phái sinh không phù hợp với học thuyết sử dụng hợp lý, doanh nghiệp có khả năng sẽ vướng vào nhiều rắc rối vì cố ý vi phạm, với thiệt hại có thể lên tới 150.000 đô la cho mỗi trường hợp.
Doanh nghiệp cũng đứng trước nguy cơ vô tình chia sẻ bí mật thương mại hoặc thông tin kinh doanh khi nhập dữ liệu vào các công cụ AI tạo sinh.
Theo HBR, The Art Newspaper
